चुइगम - सके छोडौँ, नभए घटाऔँ

काठमाडौं चुइगम अचेल कसलाई थाहा छैन र ? बालबालिकामा चुइगमको आकर्षण बढ्दै गएको छ । यसले स्वास्थ्यलाई हानि पु-याउने गरेको छ । कित यसलाई छोड्दा राम्रो नभए संख्या घटाउँदै जाँदा राम्रो । चुइगमको रस निलिने गरिएको रहेछ भने त्यो त फिटिक्कै नगरौँ यससम्बन्धी अध्ययनले सुझाव दिएको छ ।

यस सम्बन्धमा गरिएको एक अध्ययनबाट चुइगमले हजारौं माइक्रोप्लास्टिकलाई -यालमा छोड्न सक्ने पत्ता लगाइएको छ ।

चुइगमले सयौंदेखि हजारौं माइक्रोप्लास्टिकलाई निल्न सकिने -यालमा छोड्न सक्छ ।

हालै अमेरिकाको क्यालिफोर्नियाको सान डिएगोमा रहेको अमेरिकन केमिकल सोसाइटीको वसन्त बैठकमा प्रस्तुत गरिएको अनुसन्धानले प्रति ग्राम चुइगमबाट औसतमा १०० माइक्रोप्लास्टिक निस्कने गरेको पत्ता लगाएको छ । यो अनुसन्धान बृहत समीक्षाका लागि जर्नलमा प्रकाशित भएको छैन । परियोजनाका प्रमुख अन्वेषक र क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, लस एन्जलसका इन्जिनियरिङ प्रोफेसर संजय मोहन्तीले एक प्रेस विज्ञप्तिमा मार्फत् कसैलाई तर्साउने उद्देश्य नभएको पनि बताए ।

वैज्ञानिकहरूलाई माइक्रोप्लास्टिक हाम्रो लागि असुरक्षित छ कि छैन भन्ने कुरो कुनै मानव परीक्षणहरूबाट कुनै अनुसन्धान प्राप्त नभएर उनीहरूले मानिसको दैनिक जीवनमा रहेको  प्लास्टिकको सम्पर्कबारे जाँच गर्न चाहेका थिए ।

विगतको अनुसन्धानले अनुमान गरे अनुसार  एक व्यक्तिले वार्षिक रूपमा ३९,००० देखि ५२,००० माइक्रोप्लास्टिक कणहरू उपभोग गर्दछ । माइक्रोप्लास्टिक जताततै पाइन्छ । साथै  मानिसहरू पेय पदार्थ, खाना, प्लास्टिक प्याकेजिङ, काट्ने बोर्ड, स्पन्ज, उत्पादनहरूमा कोटिंग र वस्तुहरूको निर्माण प्रक्रिया मार्फत तिनीहरूको सम्पर्कमा आउन सक्छन् ।

चुइगम एउटा यस्तो चिज हो जसको व्यापक रूपमा अनुसन्धान गरिएको छैन ।

‘मेरो प्रयोगशालाले मुख्यतया पानी र माटोमा माइक्रोप्लास्टिक ढुवानी र माटोमा तिनीहरूको भाग्यमा काम गरेको छ । हामीले माइक्रोप्लास्टिकको सम्पर्कमा आउन सक्ने विभिन्न तरिकाहरू सिक्यौंः इन्जेसन र इनहेलेसन,’ मोहन्तीले जानकारी दिने क्रममा भने  ‘खानासँग सम्बन्धित धेरैजसो इन्जेसन अध्ययनहरू प्लास्टिक कन्टेनरहरू (जस्तै, प्लास्टिकको पानीका बोतलहरू, प्लास्टिकको चियाको झोलाहरू) बाट माइक्रोप्लास्टिकले खानाको दूषितताको बारेमा हुन् ।’ तर च्युइङगम प्लास्टिकबाट बनेको एक मात्र खानेकुरा  हो । तैपनि, धेरैलाई थाहा छैन । हामी च्युइङगममा माइक्रोप्लास्टिक मापन गर्न चाहन्थ्यौं । मानव शरीरमा कुल माइक्रोप्लास्टिक एक्सपोजर र कुनै पनि सम्भावित नकारात्मक प्रभावहरू अनुमान गर्न यो महत्वपूर्ण छ ।

चुइगम स्वाद, स्वीटनर, रबर बेस, र अन्य सामग्रीहरूबाट बनाइन्छ ।

प्राकृतिक चुइगमहरूमा, रूखको रस जस्तै वनस्पतिमा आधारित पोलिमरले गमलाई चपाउन बनाइन्छ । पेट्रोलियममा आधारित पोलिमर (प्लास्टिक) बाट निर्मित सिंथेटिक रबर बेसहरू सिंथेटिक गिजाको लागि प्रयोग गरिन्छ ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले व्यावसायिक रूपमा उपलब्ध पाँच प्रकारका प्राकृतिक गमसँगै पाँच प्रकारका सिंथेटिक गमको जाँच गरे। प्रयोगको एक भागको रूपमा, एक व्यक्तिले विभिन्न चपाउने ढाँचा र -यालको लागि प्रत्येक ब्रान्डबाट सात टुक्रा गम चपाए ।

व्यक्तिले चार मिनेटसम्म गम चपाए र प्रत्येक ३० सेकेन्डमा -यालको नमूना उत्पादन गरे । त्यसपछि तिनीहरूले सफा पानीले आफ्नो मुख कुल्ला गरे । त्यसपछि -यालका नमूनाहरू एउटा नमूनामा मिलाइन्थ्यो ।

एक फरक प्रयोगमा, प्रत्येक २० मिनेटमा -यालका नमूनाहरू सङ्कलन गरियो । त्यसपछि अनुसन्धानकर्ताहरूले -यालका नमूनाहरूमा उपस्थित माइक्रोप्लास्टिकको मात्रा नापे ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले सुरुमा शंका गरे कि सिंथेटिक रूपका चुइगमहरूमा बढी माइक्रोप्लास्टिकहरू हुनेछन् । तर प्राकृतिक चुइगमहरूमा पनि समान मात्रामा माइक्रोप्लास्टिकहरू फेला पारेर छक्क परे ।

‘चुइगममा माइक्रोप्लास्टिक फेला पार्दा हामीलाई अचम्म लागेन तर सिंथेटिक र अर्गानिक दुवै गममा बराबर मात्रामा पाउँदा हामी छक्क परेका छौं । हामीले अनुमान गरेका थियौं कि अर्गानिकमा सिंथेटिक भन्दा कम हुनुपर्छ... हामी तिनीहरू (प्राकृतिक गिजा) मा माइक्रोप्लास्टिकको स्रोत देखेर अलमल्लमा परेका छौं’ मोहन्तीले भने ।

कृत्रिम र प्राकृतिक गिजामा पाइने माइक्रोप्लास्टिकहरूबारे अनुसन्धानकर्ताहरूले प्रत्येक ग्राम गमको लागि औसत १०० माइक्रोप्लास्टिकहरू निस्किएको पाए ।

चुम्बका केही टुक्राहरूले प्रति ग्राम ६०० माइक्रोप्लास्टिकहरू उत्पादन गर्छन् । सन्दर्भको लागि अनुसन्धानकर्ताहरूले ध्यान दिँदा  गमको एक टुक्रा सामान्यतया २–६ ग्राम भएको पाए ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले यो पनि पत्ता लगाए कि सिंथेटिक र प्राकृतिक गिजा दुवैमा एउटै प्रकारका पोलिमरहरू हुन्छन्, सबैभन्दा बढी मात्रामा पोलियोलिफिनहरू थिए । यो एक प्रकारको प्लास्टिक जसमा पोलिथिलीन र पोलिप्रोपाइलिन समावेश हुन्छन् ।

माइक्रोप्लास्टिकको स्वास्थ्य प्रभावहरूको अध्ययन गर्ने प्रसूति तथा स्त्री रोग विज्ञानकी प्राध्यापक ट्रेसी वुड्रफ, पीएचडीले जनाए अनुसार च्युइङगममा माइक्रोप्लास्टिकहरू हुन्छन्  । यो  तथ्य पूर्ण रूपमा अचम्मलाग्दो छैन। वुड्रफ उक्त अध्ययनमा संलग्न थिइनन् ।

‘प्लास्टिक अब कति ठाउँमा छ भन्ने कुरामा मलाई कुनै पनि कुराले अचम्मित पार्दैन । तर यो दुःखद र अचम्मको कुरा हो कि हाम्रो खानामा रहेका वा हाम्रो मुखमा राख्ने यी चीजहरूले कहिलेकाहीं लामो समयसम्म माइक्रोप्लास्टिकहरू निस्किरहेका हुन सक्छन्’ उनले यसबारे भनेकी छिन् । उनले भनिन् ‘हामीलाई पहिले नै थाहा छ कि हामी धेरै फरक माइक्रोप्लास्टिकहरूको सम्पर्कमा छौं’ किनभने तिनीहरू शरीरको हरेक भागमा मापन गरिएको छ तर समस्या यो हो कि तपाईंले चपाउने गमले तपाईंले पहिले नै प्राप्त गरिरहनुभएको अन्य सबै माइक्रोप्लास्टिकको जोखिममा थपिरहेको छ ।’

माइक्रोप्लास्टिकको स्वास्थ्य प्रभावबारे जान्ने उद्देश्य अनुसन्धानको थियो । मानिसहरूमा माइक्रोप्लास्टिकको स्वास्थ्य प्रभाव अझै पनि निरन्तर अनुसन्धानको विषय हो ।

२०२४ को एउटा समीक्षाले पत्ता लगाए अनुसार माइक्रोप्लास्टिकले मानव श्वासप्रश्वास स्वास्थ्य, पाचन स्वास्थ्य र प्रजनन स्वास्थ्यलाई हानि पु-याउने शंका गरिएको छ । सम्भवतः कोलोन र फोक्सोको क्यान्सरसँग पनि यो सम्बन्धित छ । यूसीएलएमा वरिष्ठ क्लिनिकल डाइटिसियन डाना हुन्नेस, पीएचडीका अनुसार माइक्रोप्लास्टिक व्यापक रूपमा फैलिएको थाहा भए तापनि, अध्ययनको निष्कर्ष अझै पनि स्तब्ध पार्ने खालका छन् । हुन्नेस पनि उक्त अध्ययनमा संलग्न भने थिइनन् ।

“मैले कहिल्यै पनि च्युइङगमलाई माइक्रोप्लास्टिकको स्रोतको रूपमा सोच्ने सोचेको थिइनँ । हो, म यो अध्ययनबाट धेरै छक्क परेको छु, र सुखद रूपमा होइन । च्युइङगम चपाउँदा, धेरैजसो मानिसहरूले आफ्नो ¥याल निल्ने गर्छन्, त्यसैले यदि च्युइङगमले माइक्रोप्लास्टिकलाई मानिसहरूले निलिरहेको ¥यालमा छोडिरहेको छ भने, त्यो राम्रो होइन,’ उनले जानकारी दिने क्रममा भनेकी छिन् ।

अनुसन्धानले हामीलाई च्युइङगम बन्द गर्नुपर्छ भन्छ र ?

हुनेसले जनाए अनुसार केही मानिसहरूले च्युइङगमको प्रयोग कम गर्न वा च्युइङगम पूर्ण रूपमा बन्द गर्न चाहेको हुन सक्छन् । यो अध्ययनसम्बन्धी जानकारीले संकेत गरे अनुसार  प्राकृतिक र मानव निर्मित च्युइङगम दुवैमा समान मात्रामा माइक्रोप्लास्टिक हुन्छ । त्यसैले त्यस अवस्थामा तिनीहरूले कुन चपाइरहेका छन् भन्ने कुराले धेरै फरक पार्ने होइन । यसलाई रोक्नु वा कम्तीमा यसको प्रयोगको बारम्बरतालाई  घटाउनु राम्रो हुन सक्छ। विशेष गरी विकासशील बालबालिकाहरूको सन्दर्भमा यो संवेदनशील विषय हो । यसका  रसायनहरू प्रति बढी संवेदनशील मस्तिष्क भएका बच्चाहरूको लागि ध्यान दिनुपर्ने जानकारहरूको भनाइ छ । च्युइङगम व्यक्तिगत छनौट हो । तर उनको आफ्नै प्राथमिकता च्युइङगमबाट टाढा भइ रहनु असल छनौट हुन्छ ।

‘तपाईं जति धेरै चपाउनुहुन्छ, त्यति नै धेरै सूक्ष्म प्लास्टिकहरू तपाईंको मुखमा पर्नेछन् । साथै यसको अर्को घटक भनेको तपाईंले पहिले नै अवस्थित, निरन्तर प्लास्टिकको जोखिममा प्लास्टिकहरू थप्दै जानु हुन्छ । त्यसैले मेरो आफ्नै प्राथमिकता च्युइङगम नचपाउनु हुनेछ’ एक अध्येताले भने  ‘यदि मानिसहरू माइक्रोप्लास्टिकको जोखिम कम गर्न इच्छुक छन्, जुन हामीलाई थाहा छ कि निश्चित प्रकारका स्वास्थ्य प्रभावहरूसँग जोडिएको छ, च्युइङगम नखाने माइक्रोप्लास्टिकको जोखिमबाट बच्ने विकल्प हुनेछ ।’