क्यान्स फिल्म फेस्टिभलमा नौ मिनेटसम्म ताली पाएकाे त्याे भारतीय फिल्म

२०१० मा, भारतीय फिल्म निर्माता नीरज घेवनले फिल्म मसानबाट कान्स फिल्म फेस्टिभलमा डेब्यू गरे । बनारसमा सेट गरिएको यो फिल्म प्रेम, शोक र जाति व्यवस्थाको चंगुलमा फसेको जीवनको कथा हो ।

यस फिल्ममा मुख्य भूमिका अभिनेता विक्की कौशलले निर्वाह गरेका थिए । यस फिल्ममा उनले जात व्यवस्थामा तथाकथित तल्लो जातको व्यक्तिको भूमिका निर्वाह गरेका छन्, जसको परिवार गंगाको किनारमा शव दाहसंस्कार गर्ने काम गर्छ ।

मसानलाई कान्स फिल्म फेस्टिभलमा ‘अन सर्टेन रिगार्ड’ श्रेणीमा प्रदर्शन गरिएको थियो । यस श्रेणीमा फरक र नयाँ प्रकारका कथाहरू बताउने चलचित्रहरू समावेश छन् ।
यो चलचित्रले प्रमिसिङ फ्युचर पुरस्कार जित्यो पनि ।

त्यसबेलादेखि, घेयवान भारतको सीमान्तकृत वर्गका कथाहरू सुनाउने खोजीमा छन् ।
पाँच वर्षअघि, कोभिड महामारीको समयमा, घेवनका साथी सोमेन मिश्राले उनलाई न्यूयोर्क टाइम्समा प्रकाशित ‘टेकिङ अमृत होम’ शीर्षकको लेख पढ्न सल्लाह दिएका थिए । यो लेख पत्रकार बशरत पीरले लेखेका हुन् । सोमेन मिश्रा मुम्बईस्थित धर्मा प्रोडक्सनमा क्रिएटिभ डेभलपमेन्ट प्रमुख हुन् ।

यस लेखमा लकडाउनको समयमा, यातायातको कुनै साधन नभएका लाखौं मानिसहरू सयौं र हजारौं किलोमिटर पैदल यात्रा गरेर आफ्नो गाउँ फर्किरहेका थिए भनेर बताइएको थियो । तर नीरजलाई लेखको सबैभन्दा विशेष कुरा के लाग्यो भने यसमा देखाइएको एक मुस्लिम र दलित केटा बीचको बाल्यकालको मित्रता थियो ।
यो लेख उनको नयाँ फिल्म ’होमबाउन्ड’ को लागि प्रेरणा बन्यो ।

यो फिल्म यस हप्ता कान्स फिल्म फेस्टिभलको ‘अन सर्टेन रिगार्ड’ खण्डमा प्रदर्शन गरिएको थियो र यसको प्रिमियर पछि, दर्शकहरूले उठेर नौ मिनेटसम्म फिल्मको प्रशंसा गरे ।
मार्टिन स्कोरसेस कसरी ‘होमबाउन्ड’ फिल्मको हिस्सा बने ?

फिल्म हेरेपछि दर्शकमाझ बसेका धेरै मानिसहरूको आँखामा आँसु थियो ।

नीरज घेयवानले फिल्मका मुख्य निर्माता करण जोहरलाई अँगालो हाले । त्यहाँ उपस्थित फिल्मका कलाकार इशान खट्टर, विशाल जेठवा र जान्हवी कपूरले पनि उनीहरू दुवैलाई अँगालो हाले ।
यो २०२५ को कान्स फिल्म फेस्टिभलमा दक्षिण एसियालीहरूको सबैभन्दा ठूलो कार्यक्रम थियो, त्यसैले धेरै प्रसिद्ध फिल्म व्यक्तित्वहरू पनि यो फिल्म हेर्न आएका थिए ।

यो फिल्मले कसैले आशा नगरेको समर्थन पनि पायो । यसको मुख्य निर्माता करण जोहर हुन्, जो भारतको सबैभन्दा ठूलो फिल्म निर्माता हुन् र उनले ‘कभी खुशी कभी गम’ र ‘रकी और रानी की प्रेम कहानी’ जस्ता धेरै हिट फिल्महरू बनाएका छन् ।

तर गत महिना, प्रसिद्ध हलिउड फिल्म निर्माता मार्टिन स्कोरसेस कार्यकारी निर्माताको रूपमा फिल्ममा सामेल भए । उनलाई फिल्म ‘होमबाउन्ड’ की फ्रान्सेली निर्माता मेलिता टोस्कन डु प्लान्टियरले फिल्मको बारेमा बताएकी थिइन् ।

यो पहिलो पटक हो जब स्कोरसेसले समकालीन भारतीय फिल्म परियोजनालाई समर्थन गरेका छन् । अहिलेसम्म उनी पुराना भारतीय चलचित्रहरूको पुनस्र्थापनामा मात्र सहयोग गर्दै आएका थिए ।
गत महिना, स्कोरसेसले आफ्नो बयानमा भनेका थिए, ‘मैले २०१५ मा नीरजको पहिलो फिल्म मसान हेरेँ र मलाई यो मन पर्यो । जब मेलिता टोस्कन डु प्लान्टियरले मलाई आफ्नो नयाँ फिल्मको प्रोजेक्ट पठाए, म धेरै उत्साहित भएँ ।’

“मलाई कथा साँच्चै मन पर्यो । म यो काममा सहयोग गर्न चाहन्थेँ । नीरजले एउटा सुन्दर फिल्म बनाएका छन्, जुन भारतीय सिनेमाको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।“

नीरज घेवन भन्छन् कि स्कोरसेसले उनलाई फिल्म बनाउन मद्दत गरे । उनले फिल्मको सम्पादन प्रक्रियाको क्रममा धेरै पटक टोलीलाई मार्गदर्शन र सल्लाह दिए ।
स्कोरसेसले फिल्मको कथा र यसको सामाजिक सन्दर्भलाई पनि बुझ्ने प्रयास गरे ।

‘केवल तथ्याङ्क होइन, कथाहरू देखाउनु महत्त्वपूर्ण छ’

नीरज घेवनका लागि फिल्ममा उठाइएको मुद्दाको भावना र सत्यलाई सही रूपमा चित्रण गर्नु धेरै महत्त्वपूर्ण थियो ।
फिल्मका दुई मुख्य पात्रहरू, मोहम्मद शोएब अली (इशान खट्टर) र चन्दन कुमार (विशाल जेठवा), दुवै पृष्ठभूमिबाट आएका छन् जसले शताब्दीयौंदेखि समाजका तथाकथित उच्च जातको हातबाट भेदभावको सामना गर्दै आएका छन् ।

तर दुवै जना यी सामाजिक अवरोधहरू पार गर्ने सपना देख्छन् । फिल्ममा, दुवै जना आफ्नो राज्यको प्रहरी बलमा सामेल भएर नयाँ पहिचान बनाउन खोज्छन् ।
नीरज घेयवानले आफू पनि दलित परिवारको भएको बताए । यो पहिचान उनको जीवनको एक महत्त्वपूर्ण भाग रहेको छ र बाल्यकालदेखि नै यसले उनलाई प्रभाव पारेको छ ।
हुर्कदै गर्दा, उनले व्यवसाय प्रशासनको अध्ययन गरे र त्यसपछि दिल्ली नजिकैको गुरुग्राममा कर्पोरेट जागिर गरे ।

उनी भन्छन् कि उनले कहिल्यै प्रत्यक्ष भेदभावको सामना गर्नुपरेन, तर उनले सधैं महसुस गरे कि उनी समाजमा कहाँ उभिएका छन् ।
आज पनि उनी आफ्नो जन्मसँग जोडिएको पहिचानको बोझ महसुस गर्छन् ।

उनी भन्छन्,‘हिन्दी फिल्म उद्योगको सम्पूर्ण इतिहासमा म दलित समुदायबाट आएको एक मात्र व्यक्ति हुँ र क्यामेरा पछाडि र क्यामेराको अगाडि दुवै ठाउँमा छु । यो नै वास्तविक भिन्नता हो जसमा हामी सबै बाँचिरहेका छौं ।’

नीरज घेवन भन्छन् कि भारतको अधिकांश जनसंख्या गाउँमा बस्छन् , तर हिन्दी फिल्महरूमा गाउँका कथाहरू विरलै देखाइन्छ ।

सीमान्तकृत समुदायको बारेमा केवल तथ्याङ्कको रूपमा मात्र कुरा गरिन्छ भन्ने तथ्यले पनि उनीहरू चिन्तित छन् ।
उनी भन्छन्, ‘यदि हामीले ती व्यक्तित्वहरूमध्ये एक जनाको कथा, उनको जीवनमा के भयो, उनी यहाँ कसरी पुगे भन्ने कुरा जान्यौं भने, सायद हामी धेरै कुरा बुझ्न सक्छौं ।’

मानव सम्बन्धको गहिराइलाई छुने फिल्म 

जब नीरज घेवनले फिल्मको पटकथा लेख्न थाले, उनले कोभिड अघिका दुवै पात्रहरूको जीवनको कल्पना गर्न थाले ।
नीरज घेयवानले आफ्नो बाल्यकाल हैदराबादमा बिताए र उनका साथी असगर मुस्लिम समुदायका थिए । त्यसैले उनले अली र कुमारको अनुभवसँग गहिरो सम्बन्ध महसुस गरे ।
उनी भन्छन्, ‘मलाई सबैभन्दा बढी छोएको कुरा भनेको यो सम्बन्ध पछाडिको मानवता, बन्धनको गहिराइ र त्यो सम्बन्धको भित्री तह थियो ।’

यसले उनलाई आफ्नै बाल्यकालका सम्झनाहरूमा फर्कायो ।
घेवनको निर्देशनमा बनेको चलचित्र ‘होमबाउन्ड’ मा जाडोको हल्का घामको कोमलता छ ।

यो फिल्म उत्तर भारतको ग्रामीण क्षेत्रहरूमा सुन्दर ढंगले छायांकन गरिएको छ, जहाँ मुस्लिम र दलित पात्रहरूको दैनिक संघर्ष र साना खुशीहरूलाई विस्तृत रूपमा चित्रण गरिएको छ ।
पुरुष पात्रहरू र महिला (जान्हवी कपूरले अभिनय गरेको) दुवैसँगको उनीहरूको सम्बन्ध, कुराकानी र अनुभवहरूले दर्शकलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ । जान्हवी कपूर र विशाल जेठवा दुवैले दलित पात्रहरूको भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् ।

धेरैजसो समय, घेवनको पटकथाले दर्शकलाई व्यस्त राख्छ ।
सन् २०१९ मा, कोभिड महामारी कति ठूलो हुनेछ भन्ने कसैलाई पनि थाहा थिएन ।

तर यो फिल्मले संवेदनशील रूपमा त्यो परिवर्तनलाई संकेत गर्छ, र कुनै पनि संकटले जात, वर्ग वा धर्म कसरी हेर्दैन भनेर देखाउँछ । उसले सबैलाई प्रभाव पार्छ ।
‘होमबाउन्ड’ काल्पनिक र वास्तविकताको मिश्रण हो जुन समाजको सत्यता देखाउने एक महत्त्वपूर्ण दस्तावेज बन्छ ।

यो फिल्म भावनात्मक मात्र नभई सोचनिय पनि छ र यसले समाजको सीमान्तमा बस्ने मानिसहरूको बारेमा नयाँ बुझाइलाई जन्म दिने आशा गरिएको छ ।